فهرست مطالب
تست نرم‌افزار، بخش جدایی‌ناپذیر از چرخه توسعه نرم‌افزار است که با هدف اطمینان از کیفیت، عملکرد صحیح و مطابقت با نیازمندی‌های کاربران انجام می‌شود. در میان رویکردهای مختلف تست، تست اکتشافی (Exploratory Testing) به عنوان یک روش قدرتمند و انعطاف‌پذیر، جایگاه ویژه‌ای دارد. این رویکرد، برخلاف تست‌های اسکریپت‌محور که از مراحل از پیش تعریف‌شده پیروی می‌کنند، بر یادگیری، کشف و خلاقیت تستر در لحظه استوار است. اما چگونه می‌توان این آزادی عمل را در جهت اهداف مشخص هدایت کرد؟ پاسخ در منشورهای تست اکتشافی (Exploratory Testing Charters) نهفته است.
منشورهای تست اکتشافی، ابزاری کارآمد برای تعریف محدوده، اهداف و راهنمایی‌های کلی برای جلسات تست اکتشافی هستند. آن‌ها به تسترها کمک می‌کنند تا ضمن حفظ آزادی عمل، تلاش‌های خود را متمرکز نگه دارند و از پوشش مناسب بخش‌های مختلف نرم‌افزار اطمینان حاصل کنند. در این مقاله، به بررسی عمیق منشورهای تست اکتشافی، اهمیت، اجزا، نحوه نگارش و مزایای آن‌ها در بهبود فرآیند تست نرم‌افزار خواهیم پرداخت.
تست اکتشافی چیست و چرا به منشور نیاز دارد؟
پیش از پرداختن به منشورها، درک مفهوم تست اکتشافی ضروری است. تست اکتشافی یک رویکرد تست نرم‌افزار است که در آن طراحی تست و اجرای تست به صورت همزمان انجام می‌شوند. تستر با بررسی و یادگیری سیستم، سناریوهای تست را در لحظه طراحی و اجرا می‌کند. این رویکرد به ویژه برای شناسایی باگ‌هایی که در تست‌های اسکریپت‌محور از قلم می‌افتند، بسیار موثر است.
با وجود مزایای فراوان، آزادی عمل در تست اکتشافی می‌تواند منجر به سردرگمی، عدم تمرکز و پوشش ناکافی تست شود. اینجاست که منشورهای تست اکتشافی وارد عمل می‌شوند. آن‌ها به عنوان یک چارچوب راهنما عمل می‌کنند و بدون محدود کردن خلاقیت تستر، جهت‌گیری مشخصی به فعالیت‌های او می‌بخشند.
اهمیت منشورهای تست اکتشافی:
- تمرکز و جهت‌دهی: به تسترها کمک می‌کنند تا بر روی بخش‌ها یا ویژگی‌های خاصی از نرم‌افزار تمرکز کنند.
- پوشش بهتر تست: با تعریف اهداف مشخص، از پوشش مناسب جنبه‌های مختلف سیستم اطمینان حاصل می‌شود.
- ارتباط و همکاری: به اشتراک‌گذاری اهداف و نتایج تست اکتشافی با سایر اعضای تیم را تسهیل می‌کنند.
- مدیریت زمان: به تخمین و مدیریت بهتر زمان مورد نیاز برای تست اکتشافی کمک می‌کنند.
- مستندسازی سبک: به عنوان یک رکورد سبک از اهداف و نتایج تست عمل می‌کنند، بدون آنکه بار مستندسازی سنگین تست‌های اسکریپت‌محور را داشته باشند.
- قابلیت گزارش‌دهی: امکان گزارش‌دهی از فعالیت‌های تست اکتشافی و یافته‌ها را فراهم می‌کنند.
اجزای کلیدی یک منشور تست اکتشافی کارآمد
یک منشور تست اکتشافی موثر، باید شفاف، مختصر و قابل اجرا باشد. اگرچه فرمت ثابتی برای همه منشورها وجود ندارد، اما معمولاً شامل اجزای کلیدی زیر است:
- هدف (Target/Goal): مشخص می‌کند که چه چیزی قرار است تست شود. این بخش می‌تواند یک ماژول خاص، یک ویژگی، یک جریان کاری کاربر، یا حتی یک جنبه کیفی خاص مانند قابلیت استفاده یا امنیت باشد.
- روش (Method/Resources): رویکردها، ابزارها، داده‌ها یا تکنیک‌های خاصی که تستر می‌تواند برای دستیابی به هدف استفاده کند را شرح می‌دهد. این بخش به تستر ایده‌هایی برای شروع و انجام تست می‌دهد.
- اطلاعات مورد انتظار (Expected Information/Outcome): نوع اطلاعات، باگ‌ها، مشاهدات یا ریسک‌هایی که تستر انتظار دارد در طول جلسه تست شناسایی کند را مشخص می‌کند. این به معنی پیش‌بینی دقیق باگ‌ها نیست، بلکه تعیین نوع خروجی مورد انتظار از جلسه تست است.
مثال‌هایی از منشورهای تست اکتشافی:
در ادامه چند مثال برای درک بهتر ساختار منشورها ارائه می‌شود:
- مثال ۱ (برای یک فروشگاه آنلاین):
- هدف: بررسی فرآیند جستجو و فیلتر محصولات برای یک کاربر جدید.
- روش: با استفاده از کلمات کلیدی متنوع (صحیح، غلط، طولانی، کوتاه)، فیلترهای مختلف (قیمت، برند، دسته‌بندی) و مرتب‌سازی نتایج، عملکرد جستجو را ارزیابی کنید. از مرورگرهای مختلف (Chrome, Firefox) استفاده کنید.
- اطلاعات مورد انتظار: شناسایی هرگونه مشکل در نمایش نتایج، عملکرد نادرست فیلترها، لینک‌های شکسته، مشکلات ظاهری در صفحات نتایج جستجو و مشکلات مربوط به سرعت بارگذاری.
- مثال ۲ (برای یک اپلیکیشن موبایل بانکی):
- هدف: تست قابلیت انتقال وجه بین حساب‌های داخلی برای شرایط مرزی و غیرمعمول.
- روش: با استفاده از مبالغ بسیار کم، بسیار زیاد، صفر، منفی (در صورت امکان)، شماره حساب‌های نامعتبر و قطع و وصل شدن شبکه در حین انتقال، سناریوهای مختلف را اجرا کنید.
- اطلاعات مورد انتظار: شناسایی هرگونه پیغام خطای نامفهوم، رفتار غیرمنتظره سیستم، مشکلات امنیتی بالقوه، یا عدم ثبت صحیح تراکنش‌ها.
- مثال ۳ (برای یک نرم‌افزار مدیریت پروژه):
- هدف: ارزیابی قابلیت استفاده و شهودی بودن رابط کاربری بخش ایجاد وظیفه جدید برای یک کاربر با حداقل دانش فنی.
- روش: بدون مراجعه به راهنما، سعی کنید وظایف جدید با اولویت‌ها، تاریخ‌های سررسید و تخصیص به کاربران مختلف ایجاد کنید. به زمان لازم برای انجام هر عمل و هرگونه سردرگمی در طول فرآیند توجه کنید.
- اطلاعات مورد انتظار: شناسایی نقاط ضعف در طراحی رابط کاربری، مراحل پیچیده یا غیرضروری، برچسب‌های نامفهوم و پیشنهاداتی برای بهبود تجربه کاربری.
چگونه منشورهای تست اکتشافی موثر بنویسیم؟
نوشتن منشورهای خوب، یک مهارت است که با تمرین بهبود می‌یابد. در ادامه چند نکته کلیدی برای نگارش منشورهای موثر ارائه شده است:
- روشن و مختصر باشید: منشور باید به راحتی قابل درک باشد و از اصطلاحات پیچیده و مبهم پرهیز شود. هدف اصلی، ارائه یک راهنمای سریع و کارآمد است.
- تمرکز بر یک هدف مشخص: هر منشور باید بر روی یک حوزه یا هدف خاص تمرکز کند. تلاش برای پوشش چندین هدف بزرگ در یک منشور، اثربخشی آن را کاهش می‌دهد.
- انعطاف‌پذیر باشید: منشور نباید به قدری دقیق و محدودکننده باشد که خلاقیت تستر را از بین ببرد. باید فضای کافی برای کشف و تصمیم‌گیری در لحظه برای تستر فراهم باشد.
- قابل اجرا و واقع‌بینانه باشید: اهداف و روش‌های مطرح شده در منشور باید با توجه به زمان و منابع موجود، قابل دستیابی باشند.
- با تیم همکاری کنید: در فرآیند تعریف منشورها، از نظرات سایر اعضای تیم، از جمله توسعه‌دهندگان، مدیران محصول و سایر تسترها، استفاده کنید. این کار به ایجاد منشورهای جامع‌تر و مرتبط‌تر کمک می‌کند.
- از سوالات راهنما استفاده کنید: برای کمک به تعریف اجزای منشور، می‌توانید از سوالاتی مانند موارد زیر استفاده کنید:
- چه چیزی را می‌خواهیم تست کنیم؟ (هدف)
- چگونه می‌خواهیم آن را تست کنیم؟ (روش)
- چه نوع مشکلاتی را ممکن است پیدا کنیم؟ (اطلاعات مورد انتظار)
- چه ریسک‌هایی در این بخش از نرم‌افزار وجود دارد؟
- کدام عملکردها برای کاربران حیاتی‌تر هستند؟
- منشورها را بازبینی و به‌روزرسانی کنید: با پیشرفت پروژه و تغییر نرم‌افزار، منشورها نیز باید مورد بازبینی قرار گرفته و در صورت نیاز به‌روزرسانی شوند.
مزایای استفاده از منشورهای تست اکتشافی
استفاده از منشورهای تست اکتشافی، مزایای متعددی برای تیم‌های توسعه نرم‌افزار به همراه دارد:
- بهبود کیفیت نرم‌افزار: با هدایت تسترهای اکتشافی به سمت بخش‌های پرریسک یا کمتر تست‌شده، به شناسایی باگ‌های بیشتر و در نتیجه بهبود کیفیت نهایی محصول کمک می‌کند.
- افزایش کارایی تست: با فراهم کردن تمرکز و جهت، از اتلاف وقت تسترها در بررسی‌های بی‌هدف جلوگیری می‌کند و کارایی فرآیند تست را افزایش می‌دهد.
- تسهیل یادگیری و کشف: اگرچه منشورها راهنمایی ارائه می‌دهند، اما همچنان بر یادگیری و کشف در لحظه توسط تستر تأکید دارند.
- بهبود همکاری تیمی: منشورها به عنوان یک زبان مشترک برای بحث در مورد اهداف و نتایج تست اکتشافی عمل می‌کنند و همکاری بین تسترها و سایر اعضای تیم را بهبود می‌بخشند.
- مستندسازی سبک و مفید: بدون ایجاد بار مستندسازی سنگین، سوابق مفیدی از فعالیت‌های تست اکتشافی و حوزه‌های تحت پوشش ارائه می‌دهند.
- انعطاف‌پذیری بالا: به راحتی می‌توان آن‌ها را با تغییرات پروژه و نیازمندی‌ها تطبیق داد.
- مناسب برای رویکردهای چابک (Agile): به دلیل ماهیت انعطاف‌پذیر و تمرکز بر بازخورد سریع، با اصول رویکردهای چابک توسعه نرم‌افزار همخوانی بالایی دارند.
چالش‌ها و نکات قابل توجه در استفاده از منشورهای تست اکتشافی
با وجود مزایای فراوان، در استفاده از منشورهای تست اکتشافی باید به برخی چالش‌ها و نکات نیز توجه داشت:
- نیاز به مهارت و تجربه تستر: تست اکتشافی و به تبع آن، استفاده موثر از منشورها، نیازمند تسترهایی با مهارت تحلیلی بالا، کنجکاوی و توانایی تصمیم‌گیری در لحظه است.
- خطر محدود کردن بیش از حد: اگر منشورها بیش از حد دقیق و محدودکننده باشند، ممکن است خلاقیت و شهود تستر را که از ارکان اصلی تست اکتشافی است، محدود کنند.
- زمان‌بر بودن تهیه منشورها (در ابتدا): اگرچه در بلندمدت باعث صرفه‌جویی در زمان می‌شوند، اما تهیه اولیه منشورهای باکیفیت می‌تواند زمان‌بر باشد.
- دشواری در اندازه‌گیری پوشش تست: برخلاف تست‌های اسکریپت‌محور، اندازه‌گیری دقیق پوشش تست در تست اکتشافی (حتی با وجود منشورها) می‌تواند چالش‌برانگیز باشد.
ترکیب منشورهای تست اکتشافی با سایر رویکردهای تست
منشورهای تست اکتشافی جایگزین سایر رویکردهای تست مانند تست‌های اسکریپت‌محور (Scripted Testing) یا تست خودکار (Automated Testing) نیستند، بلکه مکمل آن‌ها محسوب می‌شوند. یک استراتژی تست جامع و موثر، معمولاً ترکیبی از این رویکردها را به کار می‌گیرد:
- تست‌های اسکریپت‌محور: برای پوشش عملکردهای اصلی و حیاتی سیستم که نیاز به تأیید مکرر دارند، مناسب هستند.
- تست خودکار: برای اجرای تست‌های تکراری، رگرسیون و تست‌هایی که نیاز به اجرای سریع و مکرر دارند، ایده‌آل است.
- تست اکتشافی (با استفاده از منشورها): برای کشف باگ‌های غیرمنتظره، بررسی قابلیت استفاده، ارزیابی جنبه‌های کیفی و تست بخش‌هایی که به سرعت در حال تغییر هستند، بسیار ارزشمند است.
با ترکیب هوشمندانه این رویکردها، تیم‌های توسعه می‌توانند به سطح بالاتری از کیفیت نرم‌افزار دست یابند و از پوشش جامع‌تری در فرآیند تست اطمینان حاصل کنند.
نتیجه‌گیری
منشورهای تست اکتشافی ابزاری ساده اما قدرتمند برای هدایت و متمرکز کردن تلاش‌های تست اکتشافی هستند. آن‌ها به تسترها کمک می‌کنند تا ضمن حفظ آزادی عمل و خلاقیت، به اهداف مشخصی دست یابند و از پوشش مناسب بخش‌های مختلف نرم‌افزار اطمینان حاصل کنند. با تعریف دقیق اهداف، روش‌ها و اطلاعات مورد انتظار، منشورها به بهبود کیفیت نرم‌افزار، افزایش کارایی تست و تسهیل همکاری تیمی کمک شایانی می‌کنند. در دنیای پویای توسعه نرم‌افزار که نیازمند سرعت و انعطاف‌پذیری بالاست، استفاده هوشمندانه از منشورهای تست اکتشافی می‌تواند یک مزیت رقابتی مهم برای تیم‌های توسعه به شمار آید و به ارائه محصولات باکیفیت‌تر و قابل اطمینان‌تر منجر شود.
سوالات متداول
منشور تست اکتشافی یک سند کوتاه و راهنما است که هدف، محدوده و رویکردهای پیشنهادی برای یک جلسه تست اکتشافی را مشخص می‌کند. این منشور به تستر کمک می‌کند تا تلاش‌های خود را متمرکز نگه دارد بدون آنکه خلاقیت او را محدود کند.
تفاوت اصلی در میزان از پیش تعریف بودن مراحل تست است. در تست اسکریپت‌محور، مراحل تست، داده‌های ورودی و نتایج مورد انتظار به طور دقیق از قبل مشخص شده‌اند. اما در تست اکتشافی با منشور، تنها یک هدف کلی و چارچوب راهنما ارائه می‌شود و تستر در لحظه، سناریوهای تست را طراحی و اجرا می‌کند و یاد می‌گیرد.
منشورهای تست اکتشافی به ویژه در شرایطی مفید هستند که:
به کشف باگ‌های غیرمنتظره و پیچیده وجود دارد.
زمان برای نوشتن اسکریپت‌های تست دقیق محدود است.
نرم‌افزار به سرعت در حال تغییر است.
نیاز به ارزیابی قابلیت استفاده و تجربه کاربری وجود دارد.
می‌خواهیم از پوشش بخش‌های کمتر تست‌شده اطمینان حاصل کنیم.
معمولاً تسترها یا مدیران تست مسئول نوشتن منشورها هستند. با این حال، همکاری و دریافت ورودی از سایر اعضای تیم مانند توسعه‌دهندگان، تحلیلگران کسب‌وکار و مدیران محصول می‌تواند به ایجاد منشورهای جامع‌تر و موثرتر کمک کند.
خیر، اگر منشور به درستی نوشته شود، نه تنها آزادی عمل را محدود نمی‌کند، بلکه با ارائه یک جهت‌گیری مشخص، به تستر کمک می‌کند تا خلاقیت خود را در مسیر درست به کار گیرد. منشور باید چارچوبی انعطاف‌پذیر ارائه دهد، نه مجموعه‌ای از دستورالعمل‌های خشک و دقیق.
بیشتر بخوانید:
